Jonge melkveehouders met investeringsplannen hoeven zich geen zorgen te maken: de leenrentes blijven de komende jaren extreem laag. Slecht nieuws voor oudere melkveehouders met veel spaargeld: dat geld wordt elk jaar 3 procent minder waard en dus teren ze de komende jaren in op vermogen.
Het was een prikkelend relaas dat Edin Mujagić (42), hoofdeconoom bij OHV Vermogensbeheer, op woensdag 6 november neerlegde in het Abe Lenstra-stadion in Heerenveen. Kenniscoöperatie Niscoo hield er een bijeenkomst voor agrarische ondernemers over de kansen en bedreigingen op de financiële markten. Centraal stond de al tijden historisch lage rentestand. Blijft die rente laag? ‘Ja. De kans dat er een 11-stedentocht komt op 31 juli is groter dan dat de korte en lange rentes op de kapitaalmarkt spoedig normaliseren’, stelde Mujagić.
Boeren kunnen dus de komende jaren onbekommerd geld tegen lage rentes blijven lenen – er zit nog wel een addertje onder het gras maar dat komt verderop in dit artikel – terwijl boeren die geld op de spaarrekening hebben staan de klos zijn. De inflatie in Nederland ligt momenteel rond de 3 procent. ‘Dat betekent bij de huidige spaarrente van circa 0 procent dat je elk jaar 3 procent inteert op je spaargeld’, concludeert Mujagić.
Sommige banken spelen zelfs met de gedachte om een negatieve spaarrente in te voeren. Het spaargeld gaat dan waarschijnlijk massaal in een oude sok, naar een andere bank, wordt belegd of opgenomen om de hypotheek mee af te lossen. Zo ver is het nog niet in Nederland. ‘Maar dat de bom van goedkoop geld een keer ontploft en Nederland flink gaat tegen werken bij economische recessie, daar ben ik van overtuigd’, zegt Mujagić.
Verkeerd beleid banken
De econoom verwijt de Europese Centrale Bank (ECB) en de Amerikaanse tegenhanger Fed – dit zijn de banken die boven de gewone commerciële banken staan – dat ze veel te lang zijn doorgegaan met het verlagen van de rentes en het opkopen van staatsobligaties. Dit beleid is bedoeld om de economie te stimuleren en de inflatie aan te jagen. De redenering is: bij een lage rente is het aantrekkelijker om geld uit te geven of te investeren, wat de economie een boost geeft. Om weer uit de vorige economische crisis – die duurde van 2008 tot 2013 – te komen, waren dat prima instrumenten, aldus Mujagić.
‘Maar de fout die banken hebben gemaakt, is dat ze uit angst voor economische terugval dit beleid tot op de dag van vandaag hebben doorgezet, zelfs nu het economisch al een aantal jaren beter gaat. Daarmee hebben de centrale banken huishoudens, bedrijven en banken verslaafd gemaakt aan gratis geld. En nu draai je dat niet zo makkelijk meer terug.’
‘Banken hebben ons verslaafd gemaakt aan gratis geld’
Mujagić had liever gezien dat de centrale banken een paar jaar eerder waren gestart met kleine, voorzichtige renteverhogingen, dit om natuurlijke en robuuste groei van de economie te houden. ‘Nu is feitelijk sprake van een onnatuurlijke situatie die zo maar een keer kan ontploffen. En dan heb je geen middelen als renteverlaging of opkopen van staatsobligaties meer, omdat je die onderdeel van structureel beleid hebt gemaakt.’ Een gevolg daarvan kan zijn dat een nieuwe economische crisis dieper en heftiger kan worden als die van 2008. Te meer omdat door het goedkope geld de schulden van bedrijven en landen inmiddels ook aanzienlijk hoger zijn dan in 2008. Toen kromp de economie fors, regende het faillissementen, steeg de werkloosheid enorm en schrompelde de wereldhandel ineen.
Oorlog Joegoslavië
Waarom hebben banken dat niet gedaan, de rentes eerder verhogen? Mujagić: ‘Een speeltje afpakken van iemand die verslaafd is, is lastig. Je weet nooit hoe zo iemand reageert: of die persoon gaat stil in een hoekje zitten of begint wild om zich heen te slaan.
Lagere rente claimen bij bank
De Française Christine Lagarde is begin deze maand gestart als nieuwe hoogste baas van de Europese Centrale Bank (ECB). Ze is de opvolgster van de Italiaan Mario Draghi. Het beleid van de ECB om de rente verder te verlagen en schulden van banken op te kopen, lijkt, tot spijt van econoom Edin Mujagic, onverminderd te worden voortgezet. Voor de korte termijn ziet hij voor boeren echter wel een klein rentevoordeel dat ze kunnen claimen bij hun bank. ‘De rente voor commerciële banken op speciale ECB-leningen gaat iets omlaag, terwijl de banken over grote bedragen die ze verplicht moeten aanhouden van de ECB geen negatieve rente hoeven te betalen. Die twee zaken rechtvaardigen de vraag van boeren aan hun bank om die voordeeltjes te vertalen in een wat lagere leenrente.’
En als iemand wild om zich heen begint te slaan, kun je economische instabiliteit en in het allerergste geval oorlog krijgen.’
Mujagić ondervond het zelf aan den lijve, in het voormalige Joegoslavië, dat als gevolg van een diepe financiële crisis en ruzies over geld tussen het rijke noorden en het arme zuiden werd verscheurd. Hij vluchtte naar Nederland, waar hij als macro- en monetaire economisch analist aan een mooie carrière werkt. Voor agrarische ondernemers is hij met enige regelmaat te zien aan de interviewtafel van www.boerenbusiness.nl en hij schreef een aantal boeken, waaronder het veelbesproken Geldmoord, waarin hij de rol van de centrale banken kritisch onder de loep neemt.
Hij zegt: ‘Zonder tot de conclusie te komen dat we in Europa afstevenen op oorlog, zie ik wel veel parallellen met wat er toen in Joegoslavië gebeurde en nu in Europa, met toenemende tegenstellingen tussen Noord- en Zuid-Europese landen. Ook daar werden de geldpersen aangezet om de problemen op te lossen, zonder resultaat. Ook daar weigerden deelstaten om de economie met goedkoop geld tijdig te hervormen. In de economische historie liggen veel wijze lessen opgesloten. Ik maak me niet direct zorgen over een oorlog, wel of de euro over tien jaar nog bestaat.’
Nieuwe crisis tijdkwestie
Dat er een nieuwe economische crisis komt, leidt voor Mujagić geen twijfel. Sterker nog, de tekenen dat het economische tij aan het keren is, zijn volgens hem niet meer te negeren. Dat is ook niet erg, vindt hij. ‘Recessies horen onlosmakelijk bij economische ontwikkeling. Je kunt recessie met veel kunst- en vliegwerk een tijdlang uitstellen, maar nooit helemaal uitbannen. De centrale bankiers denken dat ze dat wel kunnen, maar ik geloof daar niet in. Het gevolg van alsmaar rente verlagen en opkopen van staatsschulden is dat ze bij een nieuwe periode van laagconjunctuur door hun munitievoorraden heen zijn en de recessie harder en dieper wordt dan nodig.’ Wanneer die recessie er komt, durft Mujagić niet te voorspellen. ‘Het kan nog een paar jaar goed gaan, maar vaak is het een hele onverwachte gebeurtenis die de boel ook ineens volledig op de kop kan zetten.’
Welk scenario zich ook ontpopt, wat er ook gebeurt: ‘De rentes blijven laag’, zo voorspelt Mujagić. Hij baseert zich daarbij op de inflatieverwachtingen voor de komende jaren én uitspraken van de nieuwe ECB-voorzitter Christine Lagarde. Zij wil het beleid van renteverlaging en opkopen van obligaties voortzetten. En als er toch een recessie komt? ‘Ook dan blijven de rentes laag om de economie er weer bovenop te helpen.’
Risico-opslag banken
Wat betekent dit alles nu voor de renteverhogingen die commerciële banken aan ondernemers – lees boeren – doorrekenen? ‘Die blijven laag, maar wel met een duidelijke kanttekening: bij slechter wordende financiële vooruitzichten gaan banken extra risico-opslag in rekening brengen. Dat betekent dat ondernemers op hun spaargeld 0 procent rente krijgen en in de krant lezen dat de rentes zo laag zijn. Maar als ze dan lenen, schrikken ze vervolgens van een stijgende rente vanwege de opslag die de bank rekent. Durf daar kritisch op te zijn naar je bank.’
