De melkprijs vliegt omhoog en het einde lijkt nog niet in zicht. Melk is in trek, die van Nederlandse bodem in het bijzonder. Is er een nieuwe melkoorlog losgebarsten?
De zuivelmarkt is in beweging en dat is nog de meest voorzichtige omschrijving die melkverwerkers noemen als hen wordt gevraagd de huidige marktsituatie te duiden. Een slag om melk of zelfs een oorlog gaat de meesten te ver, maar de honger naar Nederlandse melk is duidelijk toegenomen, zo bevestigt een belronde langs acht Nederlandse melkverwerkers. Zuivelmarktdeskundige Mark Voorbergen is verrast dat die strijd nu pas losbarst. ‘Het heeft iets weg van opportunisme. Het huidige melktekort lijkt wel het startschot te zijn voor de lange-termijn-oriëntatie van Nederlandse zuivelbedrijven. Maar al sinds de stikstofproblematiek nijpend is, weet iedereen dat dit moment eraan kwam, het moment dat Nederlandse melk een schaars goed wordt.’ Diverse Nederlandse zuivelverwerkers staan open om meer melk te ontvangen (zie kaders op deze en volgende pagina’s). Wat is er aan de hand?
Leerdammer: ‘Verwachte krimp veestapel stuwt vraag’
Kaasmaker Leerdammer is nog niet actief op zoek naar melk. De fabrieken in Schoonrewoerd en Dalfsen zijn per 1 oktober eigendom van een nieuw moederbedrijf. De Franse Bel Groupe heeft het merk verkocht aan wereldmarktleider en landgenoot Lactalis. Het bedrijf zit in een transitieperiode met mogelijk een nieuwe strategie, vertelt Arie Griffioen, hoofd melkvoorziening bij Leerdammer. Maar de situatie op de melkmarkt volgt hij op de voet en hij ziet overeenkomsten met de grondstoffenmarkt voor veevoer. ‘Ik heb tien jaar gewerkt als inkoper bij een mengvoerbedrijf, op die grondstoffenmarkten steeg de vraag ook wel eens boven het aanbod uit. In de Nederlandse zuivelmarkt zie je nu een reactie die niet losstaat van de verwachte krimp van de veestapel. Als fabrieken ook na die krimp willen produceren wat ze nu doen, dan is het zeker stellen van aanvoer verstandig. In dat opzicht kun je stellen dat er honger is naar Nederlandse melk’
Verwerking 1-1-2021: 748.000.000 kilo melkVerwerking 1-1-2022: 730.000.000 kilo melk
Mutatie: -18.000.000 kilo melk
Groei lijkt uitgesloten
Veel ontwikkelingen lopen door elkaar heen. Soms staan ze los van elkaar, maar ze komen wel samen in een smeltkroes die behoorlijk wat reuring veroorzaakt in het zuivellandschap. De actuele vraag naar zuivel is goed, de voorraden laag en de aanvoer van melk daalde in september en oktober opnieuw met 4% ten opzichte van vorig jaar. Daar komt de politieke onzekerheid bij over wat er met de omvang van de veestapel gebeurt. Krimp ligt voor de hand, welke kleur het kabinet ook krijgt.
‘Voor een verwerker van melk zijn er dan twee opties’, schetst Voorbergen. ‘Fabrieken sluiten en de minder renderende contracten afstoten, is de eerste.’ Deze strategie ligt vooral voor de hand bij FrieslandCampina, waar komend jaar in totaal 272 miljoen kilogram melk verdwijnt. Sinds de afschaffing van de melkquotering heeft de marktleider al dertien fabrieken gesloten en met het vertrek van de 239 boeren dit jaar is aanpassing van de capaciteit opnieuw noodzakelijk, liet topman Hein Schumacher onlangs weten op een speciaal ingelaste online ledenvergadering. Toch hoeft zo’n leegloop volgens Voorbergen niet slecht uit te pakken, mits de focus gericht is op het vasthouden van de volumes met het hoogste rendement.
Come-back DOC Kaas
De tweede strategie die zuivelverwerkers volgens Voorbergen kunnen volgen, is het binnenhalen van extra melk. En dat gebeurt nu dus volop. Vooral Vreugdenhil en Arla schudden aan de boom, maar ook Farmel krijgt er tientallen leveranciers bij komend jaar. Zelfs DOC Kaas lijkt een come-back te maken. A-ware probeert in Ierland Nederlandse kaas van Ierse melk te maken. En ook in Estland investeert het bedrijf in kaasproductie. Het lijken stappen om de merkloze Goudse foliekaas met goedkopere melk te maken. Nederlandse melk is te duur voor een merkloos zuivelproduct. Die melk past beter in hoog renderende contracten.
‘De zuivelmarkt was lange tijd saai, maar nu is er weer goed geld te verdienen, ook met bulk’
Hoe opmerkelijk is het dat juist Nederlandse melk zo in trek is? De zuivelmarkt is toch bij uitstek een markt met een internationaal speelveld? Voorbergen: ‘Het label Dutch heeft een positieve perceptie in de markt die sterk verankerd is. Op de eerste plaats dankzij de consistente kwaliteit van Nederlandse melk, maar ook vanwege de positionering met weidegang, klompen en molens. Dat is niet alleen maar lucht, dat is gebaseerd op vijftig – zestig jaar consistente kwaliteit en leveringszekerheid.’
DOC Kaas: ‘Als coöperatie gaan wij voor continuïteit’
Na jaren van afnemende melkaanvoer van eigen leden keert het tij voor DOC Kaas. De kaasmaker uit Hoogeveen weet zich verzekerd van tientallen nieuwe leden per januari 2022. ‘We zijn de afgelopen jaren melkveehouders kwijtgeraakt en nu is er aanbod van nieuwe leden. De vraag naar zuivel is goed, dus we staan open voor nieuwe leden’, zegt Geert Hartlief, manager coöperatiezaken. ‘Wij zijn een coöperatie, voor ons is continuïteit belangrijk. We gaan voor lange termijn relaties met onze leden. Dat merken we ook aan de nieuwkomers die bij ons aankloppen. Die zoeken naar inspraak, transparantie over de bedrijfsvoering en het boerenbelang voorop.’
Hij wil de vraag naar melk geen oorlog noemen: ‘Dat is te kort door de bocht. Door fosfaatrechten lag groei al niet meer voor de hand, maar mogelijk leiden nieuwe kabinetsplannen tot minder melk. Die reële dreiging is voor boeren lastig, maar ook voor de industrie.’
Verwerking DOC 1-1-2020: 614.000.000 kilo melk
Verwerking DOC 1-1-2022: 650.000.000 kilo melk
Mutatie: +36.000.000 kilo melk
Verwerkte melk (DMK GmbH) 2020: 6,6 miljard kg
Afnemer wil KKM-melk
Germ Bruinsma, vertegenwoordiger bij handelshuis Farmel, onderschrijft dit aspect van kwaliteit. ‘Onze afnemers vragen om KKM-gecertificeerde melk. Ook een grote partij als Ausnutria, met bulkafzet in het buitenland, stelt deze eis. Er is wel handel in deze melk, maar die komt niet uit het buitenland.’ Bovendien is transport van melk duur, zeker nu. Melk bestaat voor 87 procent uit water, daar kunnen verwerkers niet ver mee rijden. Al met al is de zuivelmarkt kennelijk een stuk minder internationaal dan tot dusver gedacht of voorgespiegeld. Ook de handel via de spotmarkt biedt geen soelaas. Met de aanhoudend goede vraag en het opdrogende aanbod is dat een kleine markt. Door de bijgebouwde verwerkingscapaciteit in Nederland neemt de hoeveelheid spotmelk ook niet snel meer toe.
In de reuring op de huidige zuivelmarkt speelt nog een ontwikkeling. En dat is die van de duurzame melkstromen. Nooit eerder waren die zo divers en talrijk als op dit moment. Tien jaar geleden was er gangbare en biologische melk, nu bestaan er allerlei concepten: weidemelk, VLOG, Planet Proof, het AH-concept, Caring Dairy en het beter leven keurmerk van de Dierenbescherming. Dit soort melkstromen lenen zich minder voor de handel tussen fabrieken en daarom willen fabrieken hiervoor graag melk van eigen leveranciers.
Financieringsbeleid RFC
Linksom of rechtsom is de beweging op de zuivelmarkt een direct gevolg van het vertrek van de 239 boeren van FrieslandCampina. Als hun melk niet beschikbaar kwam, was er voor anderen niets te halen. De leegloop bij de zuivelgigant kent een geheel eigen dynamiek, vaak een optelsom van oorzaken, maar het nieuwe financieringsbeleid drukt wel zwaar. Voor boeren die leveringscertificaten moeten financieren, kost het € 8 per 100 kilo melk om bij de coöperatie te blijven. Tel daarbij op de € 5 vertrekpremie uit het DMF-fonds en het verschil tussen blijven of vertrekken is € 13 per 100 kilo melk. Dat komt neer op aanzienlijke bedragen.
‘Melkprijs blijft hoog’
De gunstige stemming op de zuivelmarkt houdt volgens analist Mark Voorbergen nog wel even aan, zeker tot het tweede kwartaal van 2022: ‘De interventievoorraden voor melkpoeder zijn weg en dat lijkt ook voor boter het geval te zijn.’ Vroeger nam de melkplas duidelijk toe wanneer de melkprijzen boven in de vijfendertig cent per kilo melk uitkwamen. Dit keer liggen de kaarten anders. Enerzijds door de timing; het seizoen begeeft zich in het dal van de aanvoer en is in landen als Nederland, Duitsland en Frankrijk lager dan in andere seizoenen. In oktober werd er weer ruim procent minder gemolken dan vorig jaar. Er is een slag om melk gaande en in een krimpende markt gaat de p van prijs bewegen.’
De vraag is hoe de strijd om melk uiteindelijk zal uitpakken en hoe lang die nog aanhoudt. In theorie zou er bij het sluiten van fabrieken weer een evenwicht ontstaan, mits deze niet door andere verwerkers worden overgenomen, zoals A-ware doet met de poederfabriek van FrieslandCampina in Aalter (België). Mark Voorbergen verwacht dat de actie op de melkmarkt nog wel even doorgaat. ‘De zuivelmarkt was lange tijd saai, maar nu is er weer goed geld te verdienen, ook met bulk. Blijkbaar hebben ondernemingen een trigger nodig om in actie te komen.’
Vreugdenhil: ‘We willen weer 70% eigen melk’
In 2014 bouwde poederfabrikant Vreugdenhil Dairy Foods een nieuwe fabriek in Gorinchem. Het bedrijf verwerkt nu in totaal 1,4 miljard kilo melk per jaar, tien procent van de Nederlandse melkplas. De helft daarvan moest tot voor kort worden bijgekocht in de handel. Maar door de bijgebouwde verwerkingscapaciteit in Nederland is die vrije markt sterk teruggelopen. In maart van dit jaar besloot Vreugdenhil de deur open te zetten voor nieuwe leveranciers. ‘Vóór de bouw in 2014 kwam 70 tot 80 procent van onze melk van eigen veehouders, daar willen we weer naar toe’, vertelt Patrick Besten, directeur melkvoorziening. ‘Het doel is 150 miljoen kilo melk extra melk op te halen. Inmiddels is daarvan 100 miljoen binnen, afkomstig van veehouders die op onze wachtlijst staan of die ons zelf bellen. We richten ons op Nederlandse melk vanwege de goede kwaliteit.’
Oorlog wil Besten het ook niet noemen, maar er is wel veel beweging. De politieke onzekerheid houdt ook Vreugdenhil dagelijks bezig. ‘Eén ding is zeker: het aantal koeien gaat in Nederland niet stijgen. Daarop anticiperen we ook, dat speelt zeker een rol.’
Verwerking 1-1-2021: 1.400.000.000 kilo melk, waarvan 700.000.000 van eigen veehouders
Verwerking 1-1-2022: 1.400.000.000 kilo melk, tenminste 800.000.000 van eigen veehouders
Mutatie: +100.000.000 kilo melk (minimaal)
CONO: ‘Het ijzer smeden als het heet is’
Cono is nog niet op zoek naar extra melk. Volgens directeur Wim Betten is er in zijn bedrijf nog steeds een goede balans tussen aanbod en vraag: ‘Wij verwerken verschillende productstromen en ontvangen meer melk dan we verkazen. Die speelmelk heb ik nodig, maar we gaan niet meer kaas maken dan we kunnen verwaarden.’ Betten verwijst in zijn duiding van de markt naar het vertrek van leden bij FrieslandCampina. Andere ondernemingen spelen daar op in, zodat ze in de toekomst minder afhankelijk zijn van het bijkopen van melk. Zij willen nu voldoende grondstof borgen. ‘Je moet het ijzer smeden als het heet is. Wie wil groeien, heeft melk nodig. Want de melkplas in Nederland gaat niet meer toenemen.’ De honger naar specifiek Nederlandse melk valt volgens Betten betrekkelijk simpel te verklaren: de meeste melk verdwijnt in de kaasbak. Sinds 2010 heeft Nederlandse Goudse kaas het keurmerk ‘Beschermde Geografische Aanduiding’ (BGA) waardoor deze kaas alleen met Nederlandse melk gemaakt mag worden.
Verwerking 1-1-2021: 420.000.000 kilo melk
Verwerking 1-1-2022: 414.000.000 kilo melk
Mutatie: -6.000.000 kilo melk (autonome afname, stoppers)
Farmel: ‘We worden wekelijks gebeld door boeren’
Farmel is actief op zoek naar meer melk. Op de beurs in Hardenberg stond de zuivelafnemer met een stand om boeren warm te maken zich bij hen aan te sluiten. Germ Bruinsma is contactpersoon voor de melkveehouders van Farmel, dat zelf geen fabriek heeft, maar wel een meerderheidsbelang in Vecozuivel. Farmel is ook een belangrijke leverancier voor onder meer Vecozuivel en Ausnutria; laatstgenoemde is voor 50% eigenaar van Farmel.
‘Wij worden wekelijks gebeld en gaan graag met de boeren in gesprek. We verwerken diverse melkstromen, waaronder die voor het beter leven keurmerk. De boer kan dus kiezen welke melkstroom voor zijn bedrijf het beste past. Inmiddels hebben we tientallen boeren aangenomen.’ De meeste boeren komen van Friesland Campina. De boeren die overstappen zijn volgens Bruinsma op zoek naar houvast. ‘Wij hopen hen een toekomstbestendige strategie te bieden, maar we zijn niet op jacht. Melkveehouders komen zelf in beweging en wij anticiperen daar op.’Verwerking 1-1-2021: 250.000.000 kilo melk
Verwerking 1-1-2022: 270.000.000 kilo melk
Mutatie: +20.000.000 kilo melk
RFC: ‘Misschien wel weer nieuwe leden werven’
FrieslandCampina (RFC) verliest komend jaar 272 miljoen kilo melk. Tijdens een speciaal ingelaste online ledenvergadering zei topman Hein Schumacher dat het noodzakelijk is om de capaciteit opnieuw af te stemmen op het melkvolume. Dan ligt sluiting van melkfabrieken of productielijnen het meest voor de hand. FrieslandCampina werft niet actief nieuwe leden, maar bestuurslid Hans Hettinga gaf tijdens het webinar ook aan dat het toelaten van nieuwe leden niet langer onbespreekbaar is voor RFC. Het punt zal tijdens de driejaarlijkse evaluatie van het aannamebeleid in 2022 onderwerp van gesprek zijn.
FrieslandCampina baseert de strategie op trends in de markt en op overheidsbeleid. Het concern werkt voortdurend aan het optimaal bezetten van het productienetwerk, wat niet wil zeggen dat er momenteel melk wordt bijgekocht. Cijfers daarover maakt RFC sinds enige jaren niet meer openbaar.
Verwerking ledenmelk 1-1-2021: 10.064.000.000 kilo melk
Verwerking ledenmelk 1-1-2022: 9.792.000.000 kilo melk
Mutatie: -272.000.000 kilo melk
Arla Foods: ‘Wij hebben meer melk nodig’
Begin oktober maakte Arla Foods bekend dat het in Nederland op zoek is naar nieuwe leden. ‘We verwachten dat we de komende jaren gaan groeien en hebben dus meer melk nodig’, verklaarde Mark Boot, managing director van Arla in Nederland, België en Frankrijk. Arla zoekt vooral melkveehouders die weidemelk leveren en zet de deur open voor boeren uit het hele land. Arla haalt (biologische) melk op bij ongeveer honderd Nederlandse leden, maar de fabriek in Nijkerk heeft ruimte voor meer melk. Tot 2018 was de capaciteit 300 miljoen liter melk, maar dankzij een renovatie is die capaciteit gegroeid. Arla wil niet zeggen hoeveel extra melk het kan gebruiken, maar uit een optelsom van de melkstromen valt op te maken dat er zeker nog 140 miljoen liter melk richting de Scandinavische zuivelreus zou kunnen vloeien. Dat zou neerkomen op meer dan een verdubbeling van eigen melk.
Verwerking 1-1-2021: tenminste 100.000.000 kilo melk (eigen melk)
Verwerking 1-1-2022: meer dan 100.000.000 kilo melk
Mutatie: +? (Dit maakt Arla niet bekend)
A-ware: ‘De deur staat open, maar we werven niet actief’
Royal A-ware timmert al wat jaren aan de weg als nieuwkomer op de rauwe melkmarkt. In 2013 bouwde het bedrijf van Jan Anker in Heerenveen een nieuwe kaasfabriek. Inmiddels verwerkt A-ware een melkplas van 1,8 miljard kilo melk per jaar en is daarmee in omvang de tweede zuivelspeler op de Nederlandse markt. De deur staat open voor nieuwe leveranciers van boerderijmelk, maar A-ware werft momenteel niet actief in Nederland. Wel in België, waar het 300 miljoen kilo melk zoekt voor de melkpoederfabriek in Aalter.
Hoeveel extra melk A-ware in Heerenveen kan gebruiken, wil de firma niet kwijt. ‘De melk moet passen in het segment en daarover voeren we het gesprek met veehouders die zich bij ons melden’, aldus een woordvoerder van A-ware. De melkstroom voor Albert Heijn is in elk geval vol op dit moment. Naar die stroom vloeit momenteel zo’n 400 miljoen kilo melk op jaarbasis. Afkomstig van de grootste helft van de aan A-ware verbonden leveranciers.
Verwerking 1-1-2021: 1.800.000.000 kilo melk
Verwerking 1-1-2022: 1.800.000.000 kilo melk, maar waarschijnlijk meer
Mutatie:+? (Dit maakt A-ware niet bekend)
