Zet ‘m op hè, roept een man die in Zwolle de trein verlaat naar de boeren en hun sympathisanten die zich in grote getale naar Den Haag laten rijden. Ze bedanken de man, een enkeling juicht zelfs iets met vrolijke klank. Deze dag lijkt nu al geslaagd.
Boeren, scholieren van AOC, MBO & HBO en voervertegenwoordigers verdelen met elkaar bijna onze hele coupé. Vanuit Leeuwarden, Heerenveen en Meppel stappen ze eensgezind in. ‘Bent u niet wat netjes gekleed voor een boer’, vraagt een medereiziger verbaast aan de journalist van dienst. De boeren lachen.
In Leiden krijgt de coupé nog aanvulling van een heel gezelschap uit Noordwest Friesland die de auto heeft laten staan in Hoorn en het laatste stukje ook met de trein reist. Het wordt hoe langer hoe gezelliger. Al is het overduidelijk dat ze echt niet louter voor de lol afreizen naar Den Haag.
Dat geldt ook voor melkveehouder Jan Prent uit Nijeveen. ‘We moeten een statement maken, ze blijven ons maar aanpakken, terwijl de veehouderijsectoren al heel veel hebben gedaan om de uitstoot terug te dringen, dit kan en mag zo niet doorgaan’, zegt hij. ‘Ze kunnen beter de mensen rond de grote steden verplichten om elektrisch te gaan autorijden, dat zet meer zoden aan de dijken dan in de veestapel snijden.’
Lastig en complex
Tussen al die agrariërs zitten vijf dames op leeftijd van de gegoede klasse uit Leeuwarden in de trein. Op weg naar Schiphol voor een vliegreis richting Zuid-Frankrijk. Of ze een beetje het nieuw gevolgd hebben en wisten van deze demonstratie? ‘Absoluut hoor’, en ze verdringen zich om hun steun uit te spreken richting de agrariërs. Het klinkt oprecht gemeend als ze zeggen te begrijpen dat de boeren gefrustreerd raken steeds als zondebok aangewezen te worden.
De veestapel halveren? ‘Belachelijk voorstel’, roepen ze in koor. Of ze zelf letten op hun inkoopgedrag in de supermarkt? ‘Absoluut’, klinkt het resoluut. Om dan toch te aarzelen. ‘Het is allemaal best lastig en complex’, geeft één van hen toe. ‘Mijn dochter liep vrijdag in de klimaatmars mee. Zij kwam thuis met de boodschap dat al het plastic uit ons huis verbannen moest worden. Hoe ik het vlees dan mee moet nemen bij de slager vandaan, vroeg ik. Verkeerde vraag natuurlijk, want vlees eten is ook taboe. Enfin, het is echt lastig om het goed te doen in deze tijden. Ik begrijp de boeren wel dat zij daar tureluurs van worden. Voor ons is het slechts lastig, voor hen gaat het om hun broodwinning.’
De dames debatteren onderling door over vlees meenemen in zelf meegebrachte Tupperware bakjes en HACCP-regels voor slagers.
Vrees voor voortbestaan
Wij stappen uit de trein.
Op het perron komt een jonge vrouw naast ons lopen. ‘Jij bent toch journalist? Ik ben Henrike, Henrike Bosman uit Dalen en melkveehouder. Goed dat jullie hier ook zijn.’
En jij Henrike, wat is de hoofdreden voor jou om hier te zijn? Is de wedervraag. ‘De regelgeving die zich in raptempo opstapelt’, stelt ze zonder omwegen. ‘Die nekt ons bedrijf echt bijna. Nu vrezen we met grote vreze dat er stikstofrechten komen. Na de fosfaatrechten die ons tonnen hebben gekost en waardoor we nog maar amper het hoofd boven water kunnen houden. Blijft er nog ruimte over voor ons? Dat vraag ik mij de laatste tijd vaak af.’
Blijft er nog ruimte over voor ons?
Marieke vervolgt haar weg; net als de grote stoet boeren en sympathisanten. Een indrukwekkende grote masse beweegt zich richting het Malieveld waar een nog indrukwekkender aantal mensen én trekkers het decor vormen.
Protestsong
In de rij lopen ook de mannen van de band De Suskes. Acht dagen eerder schreven zij een protestsong om de boeren een hart onder de riem te steken.
‘Ons publiek is vaak plattelanders en agrariërs. Wij staan achter hen. Dat het zo diep zit, hadden wij eerlijk gezegd niet gedacht maar blijkt wel uit de reacties die we krijgen. Het nummer is in een week tijd 25.000 keer gedeeld. Een megahit voor ons. Mede daarom zijn we hier. Want hé kom op, meestal spelen we voor een paar man en vandaag zoeken ze mooi zelf een 10.000-koppig publiek op…’
Blij met steun
De aanblik op het Malieveld is overweldigend. Zo beleven de aanwezige boeren het duidelijk ook. Wat hen duidelijk goed doet is de steun vanuit de burgerij voor hun actie. ‘89% steunt boeren in hun protest’ kopt Hart van Nederland. Het wordt massaal gedeeld op Facebook en in Whatsapp-groepen.
Er zijn zelfs meerdere burgers naar het Malieveld getrokken. Rigtje Bruinsma die in hartje Den Haag woont en werkt is één van hen. Ze treft er haar broer Hillebrand uit Friesland die melkveehouder is, maar voelt zich ook betrokken. En niet alleen zij, stelt ze. ‘Het is echt goed dat de boeren zich laten horen. Wie zich niet laat zien en horen, wordt hier door politiek Den Haag genegeerd. Zo zien veel Hagenezen het ook hoor. Die denken al langer: waarom blijven die boeren zo stil. Nee geloof mij; er is breed begrip voor de moeilijkheden waarmee de boeren kampen. Ook in de stad.’
Juichen en joelen
Om 13.00 heeft niet alleen een machtig cordon aan trekkers het Malieveld ingenomen, maar ook een halve cirkel van duizenden aanwezigen rond een groot podium. De toespraken worden aangehoord. Soms gelaten, vaak uitgelaten; joelend of juichend.
Organisator Bart Kemp trapt af met een harde aanval op landbouwminister Carola Schouten. Hij pleit in zijn enthousiasme onder andere voor het afdwingen van meer producten van Nederlandse bodem in de supermarkten. Sommige boeren klappen, andere schudden voorzichtig het hoofd.
Schouten oogst weinig applaus. Met als uitzondering haar toezegging dat onder haar bewind de veestapel zeker niet zal halveren. Maar deze makkelijke toezegging wordt logischerwijs direct door veel aanwezigen op waarde geschat: loze woorden en makkelijk scoren.
Henk Bleker en Sieta van Keimpema laten beide sterke staaltjes populisme zien. Iets wat een dag als deze gewoonweg ook nodig heeft. Net zoals het niet zo nette, maar erg logische, uitjoelen en massale rug toekeren van Jesse Klaver en Tjeerd de Groot. Al verdienen ze dan respect dat ze zich vertonen in het hol van de leeuw, vandaag telt dat even minder zwaar en mag er ook luidruchtig stoom worden afgeblazen.
Als de jonge Anna eigenlijk het beste verhaal houdt, met haar handreiking om samen mét de burger en politiek naar passende toekomstrichtingen te zoeken, en nertsenfokker Mischa Bouwer een even emotioneel als vermakelijk verhaal heeft gehouden, stroomt het platteland met vaste tred terug richting auto, trekker of trein.
LTO heeft vrede met positie
Uit het publiek maakt ook Marc Calon zich los. De LTO-voorman stond menig journalist te woord deze dag, maar speelde verder geen actieve rol. Is dat niet een fout van LTO? ‘Nee hoor’, zegt de immer zelfvertrouwen uitstralende Calon. ‘Deze actie is van onderop via Social Media gestart en zo hoort hij dan ook verder te lopen. Wij hebben gefaciliteerd en vanuit de regio’s ondersteuning geboden. Dat het zo massaal is en vreedzaam verloopt maakt indruk. En reken maar dat dit hier in politiek Den Haag ook indruk maakt. De boeren hebben zich letterlijk laten zien en, mede door het stikstofdossier, was dit echt hét moment daarvoor. Een zeer geslaagde actie waar ik alleen maar heel blij mee kan zijn.’
Wat beklijft
Blije gezichten en bijbehorende positieve uitingen. Dat is het algemene beeld sowieso aan het eind van de dag. Terecht ook. Sinds lange tijd stonden agrariërs uit verschillende sectoren letterlijk schouder aan schouder. En in indrukwekkend grote getale. Dat beeld en warme gevoel beklijft.
Naast een warm gevoel beklijven ook vraagtekens
En toch. Dat beklijven geldt net zo goed voor de vraagtekens. Hoe nu verder? Wat is nu het concrete resultaat of wat moet hier nu als concrete resultaten uit voortvloeien?
Waardering en respect vanuit de publieke opinie worden vaak genoemd. Maar die waardering is er al jaren; zeker voor de melkveehouderij en akkerbouw. Dat blijkt de laatste decennia keer op keer uit onderzoeken. Dat een deel van de politiek en de algemene media daar anders mee omgaan, dat klopt maar is wat anders. Jan Publiek staat altijd achter de agrariërs. Daarvoor hoefde de tocht naar Den Haag niet gemaakt moest worden. Enfin, bevestiging is soms ook erg welkom en niets mis mee.
Daarbij komt: de eerste winst wordt later op avond al geboekt. In onder andere De Wereld Draait Door, Het 8 uur Journaal en Pauw ruim baan voor het boerengeluid. Het medialandschap lijkt ook opgeschud. Wellicht voor slechts één dag, maar toch.
Voor het saamhorigheidsgevoel was de dag zonder twijfel een uitmuntende zaak. De eensgezindheid in de sector voor één dag voelde oprecht hartverwarmend aan. Dat is veel waard. Maar inderdaad: voor één dag. Want de grote verschillen, ook in daadwerkelijke belangen, tussen verschillende boeren zijn natuurlijk niet opeens als sneeuw voor de zon verdwenen. Het is een groot vraagteken hoe dat straks uitwerkt als er lastige politieke keuzes tot uitwerking moeten worden gebracht.
Het verhaal
Het grootste vraagteken ligt echter bij ‘het verhaal’. Want wat was en is het verhaal nu eigenlijk wat de aanwezigen kwijt wilden en waarvoor ze oplossingen of resultaten willen zien? Op het podium en nadien refereerden Sita van Keimpema en de organisatoren aan een ultimatum van vier weken. Binnen die periode zou dan de toezegging moeten komen dat de veehouderij onder ander uitgezonderd moeten worden van een bijdrage aan het oplossen van het stikstofdossier. Dat lijkt een onhaalbare eis.
De eisen om verplichte krimp van de veestapel af te wenden en onafhankelijke nieuwe metingen van CO₂ en stikstofdepositie zijn ook ambitieus maar realistischer. Echter, daarnaast pleitte organisator Bart Kemp in de studio van Pauw opnieuw voor nationalisme afdwingen in het supermarktschap. Braziliaans vlees en Spaanse tomaten zouden niet de voorkeur mogen krijgen boven Nederlandse producten. Dat klinkt leuk, maar is voor een sterk exporterend land als Nederland wel een erg lastige eis om succesvol bewerkstelligd te krijgen.
Het voelt ongemakkelijk en niet fijn om na zo’n dag, die een oprecht warm gevoel met zich meebrengt, deze kritische vragen op tafel te leggen. Toch kan het niet anders. Al was het alleen al omdat het zonde zou zijn dat de dag niets extra’s oplevert dan een filerecord en dat warme gevoel.
