Alle Nederlandse boeren moeten in een paar jaar tijd omschakelen naar biologisch; lukt dat niet dan is dat de schuld van de Rabobank. Die suggestie werd overduidelijk gewekt in de Zembla-uitzending van 28-01-2021. Op onderdelen daarom tenenkrommend. Echter, niet alleen maar. Zembla adresseerde ook de onvolhoudbaarheid van het huidige systeem. Een terecht punt.
Ik ga het niet ontkennen. Als ik op donderdagavond de tv aanzet voor een uitzending van Zembla met de titel ‘Het excuus van de Boerenleenbank’, verwacht ik veel vooringenomenheid. En ja hoor, die verwachting kwam uit.
Het injecteren van drijfmest werd getoond en de wormenonderzoeker mocht vertellen hoe slecht dat wel niet is. Dat injecteren al jarenlang een wettelijke verplichting is, werd niet genoemd. En geloof mij: bij het overgrote deel van de Nederlanders is dat niet bekend.
Vervolgens werd er door de documentairemakers tot zeker twee toe gesteld dat er veel meer dieren zijn in Nederland. Veel meer dan wanneer? En welke dieren precies? Koeien zijn er in ieder geval veel minder dan veertig jaar geleden. De dieren van vandaag de dag zijn wel veel productiever. Maar dat is niet hetzelfde.
Dan moet de klapper nog komen: de schuldbekentenis van de Rabobank. Letterlijk zegt Rabo-directeur Bas Rüter in de uitzending dat zijn bank medeverantwoordelijk is voor de neveneffecten die het huidige landbouwsysteem met zich meebrengt. Oké, de credits voor Zembla dat ze het hem luidop laten zeggen. Maar verbaast het iemand dat dit blijkbaar echt zo is? Mij in ieder geval niet.
Wat mij wel verbaasde is hoe de programmamakers vervolgens duidelijk proberen te maken hoe slecht de Rabo zich wel niet inzet om werk te maken van een duurzamere landbouw. Welgeteld één melkveehouder (ja één, de andere melkveehouder was klant bij ABN) mag zijn verhaal doen om dit te staven. Deze ene boer vertelt over een onwillige opstelling van de Rabo in zijn wens om te schakelen naar biologisch. De individuele bioboer heeft wellicht 100% gelijk, maar het gaat toch echt te ver om hele Rabobank-beleid daar aan op te hangen.
En belangrijker wat mij betreft: geen enkele keer werd in de uitzending genoemd dat de biologische markt een vraaggestuurde afgeschermde markt is. De biologische markt werkt, gelukkig maar, als één van de weinig agrarische markten echt op basis van vraag en aanbod.
En daarom begrijp ik niet waarom Zembla zo eenzijdig haar pijlen op de Rabo richt. Moet de bank dan maar een idealistische instelling worden die iedere boer binnen vijf jaar richting biologisch dirigeert? Het lijkt mij dat niemand daar gelukkig van wordt. Zeker niet de huidige biologische boeren.
En toch heeft de Zembla-uitzending voor mij ook een andere kant. De kant dat duidelijk aangeroerd wordt dat het huidige landbouwsysteem niet volhoudbaar is. Je kunt dagenlang praten en vele kranten volschrijven over de voor- en nadelen van hoge producties per dier en hectare, maar feit is dat het huidige systeem van intensivering, inzet op efficiëntie en productieverhoging, de meeste agrarische bedrijven erg kwetsbaar heeft gemaakt. Wereldwijd zitten de meeste boeren in de tang van multinationals (banken inclusief) en overheidsbeleid. Je kunt klagen over het extra grondgebruik dat biologische en natuurinclusieve bedrijfsvoeringen vraagt en dat dat veel boeren de kop kost. Maar wees eerlijk: ook het huidige systeem kost al decennialang veel boeren de kop. Over tien jaar is de helft van de Nederlandse boeren nog maar actief als fulltime agrariër en is een groot deel van de blijvers, als zij en wij allemaal op dezelfde voet doorgaan, alleen nog maar kwetsbaarder geworden.
De Zembla-uitzending adresseert ook dit punt en legt daarmee de vinger op de zere plek voor een groot publiek. Echter, de programmamakers komen niet met oplossingen. Erger nog, ze suggereren oplossingen waar die momenteel (nog) niet liggen door zo sterk te wijzen naar de Rabobank. Alsof de opstelling van de bank werkelijk alles ophoudt.
Begrijp mij niet verkeerd, ik vind dat er genoeg aan te merken is op het handelen van de Rabobank in de agrarische sector. Zeker ook aangaande hun ‘groene praatjes’ aan de ene kant en amper concrete stappen zetten in het stimuleren en belonen van koplopers op het gebied van duurzaamheid.
Het is echter de gemaksconsument die nog altijd maar amper biologisch of anderzijds producten met extra toegevoegde waarde uit het supermarktschap plukt. Als diezelfde consument, die in grote getale smult van dit soort programma’s waar de grote boze bankmannen eens flink aan de schandpaal worden genageld, vanaf morgen allemaal elke dag in een uurtje het biologische zuivel- en groenteschap leeg trekt, gaan de supermarktmanagers echt wel hun best doen op heel rap meer biologische producten aan te kopen. Die hogere vraag zal de prijs opdrijven en ook de Rabo er toe aan zetten meer boeren te stimuleren om te schakelen.
Zo werkt de markt, zo werkt het systeem. Of beter gezegd: zo kan het werken, maar werkt het nu nog niet. Waarom niet? Herenboeren-oprichter Geert van der Veer zei het mooi als afsluiter van de uitzending: ‘Ik denk echt dat we het met zijn allen nog niet hard genoeg willen.’
