De inflatie vlakt wel af, maar blijft de komende jaren met 2 tot 5% relatief hoog. Dat voorspellen de economen Edin Mujagić en Jaap Bouma. Ook de rentes op de kapitaalmarkt blijven hoger dan we tot vorig jaar gewend waren. Wat wel gunstig is: deze rentestijging lijkt de piek voorbij. ‘Nu de rente op leningen voor meerdere jaren vastzetten, is waarschijnlijk niet verstandig.’
Edin Mujagić, hoofdeconoom bij OHV Vermogensbeheer, was in november 2019 te gast bij kenniscoöperatie Niscoo in Heerenveen. Hij voorspelde toen dat de rentes voor vele jaren laag zouden blijven en we binnen de kortste keren in een recessie zouden belanden. Precies drie jaar laten was hij weer aanwezig op een avond van Niscoo in Heerenveen en ligt de financiële wereld er compleet anders bij. ‘Ik heb toen ook gezegd dat de situatie altijd drastisch kan veranderen door onverwachte extreme omstandigheden’, zegt hij nu. ‘En dat is met de coronapandemie precies wat er is gebeurd. Overheden pompten enorme hoeveelheden geld in de economie. Dat heeft een recessie uitgesteld, maar inmiddels is die mijns inzien echt onontkoombaar of zitten we er zelfs al middenin.’
Daarover later meer. Eerst terug naar de sterk gestegen rentes. ‘Je moet onderscheid maken tussen twee soorten rente. De kortlopende is waar de centrale banken, onder andere de Europese Centrale Bank (ECB), mee werkt. En de langlopende rente is de rente op de kapitaalmarkt. Dit is de rente die de bank aan u berekent wanneer u een lening aanvraagt of wilt verlengen. De eerste, kortlopende rente, is waar ik drie jaar geleden op doelde en welke nog steeds laag is. De ECB verhoogde deze het afgelopen jaar wel van 0,5% naar 1,5%, maar dat is bij lange na nog niet genoeg. Het doel van de ECB om deze rente te verhogen, is namelijk om de inflatie te beteugelen. Voor een gezonde economie moet die maximaal rond de 2% liggen. Om dat te bereiken, zo is uit onderzoek gebleken, moet de ECB deze kortlopende rente minimaal naar een niveau van tussen de 2,5 en 4% tillen. Alle signalen die ik zie, maakt dat de ECB nog wel de kortlopende rente wat verder verhoogt, maar niet naar een hoger niveau dan 2 tot 2,5%. Ik blijf daarom achter mijn woorden staan: de rente is laag en blijft laag. Helaas is het gevolg wel dat de huidige hoge inflatie daarmee onvoldoende wordt aangepakt en maar langzaam zal dalen.’
‘Neem voorbeeld aan VS’
Jaap Bouma is senior portefeuillebeheerder bij vermogensbeheerder Optimix. Hij beheert onder andere de beleggingsportefeuille van Niscoo en volgt de financiële markten op de voet. Bouma verwacht dat de ECB de rente wel moet verhogen naar 3% of meer en dat ook gaat doen. Hij wijst op het voorbeeld uit de VS.
‘Wij zijn hier geneigd vooral door een Europese bril te kijken, maar op de financiële markten is Europa slechts voor 20% bepalend en de VS voor 65%. Ook daar greep de FED, de Amerikaanse centrale bank, pas heel laat in om de inflatie terug te dringen. Toen ze bij de FED eenmaal wakker werden, pakten ze wel direct stevig door. Een paar maanden geleden was de korte rente daar nog negatief, nu is die in een aantal sprongen opgelopen tot inmiddels 3,75%. Het effect op de inflatie daar is nog niet volledig zichtbaar, maar de signalen zijn duidelijk dat het werkt: de olieprijzen zijn gedaald net als bijvoorbeeld de prijzen voor containers en koopwoningen. Dit zijn allemaal belangrijke trends in de markt die aantonen dat de inflatie in de VS komend jaar weer op een acceptabel niveau komt.’
Dat de ECB veel minder stevig haar rente verhoogt, komt volgens Bouma door vrees voor betalingsproblemen in de zuidelijke lidstaten van de EU. ‘Het piept en het kraakt in veel EU-landen, maar om de economie te stabiliseren moet de inflatie omlaag en kan de ECB volgens mij niets anders doen dan haar rente toch echt verder optrekken en een voorbeeld nemen aan de VS.’
ECB kan leningen opkopen
Edin Mujagić deelt de opvatting dat de ECB vooral vreest dat zuidelijke lidstaten in de problemen komen bij een stevige verhoging van de kortlopende rente. ‘Landen met de hoogste schulden zijn het meest kwetsbaar voor een hogere rente. Je kunt wel zeggen: ‘waarom verhoogt die ECB niet gewoon haar rente’.
‘Maar de mensen die daar werken en aan de touwtjes trekken, zijn natuurlijk ook niet dom. Zij zien dat het een heel kwetsbaar spel is wat gespeeld moet worden. Natuurlijk moeten en willen zij de inflatie zo vlot mogelijk terugdringen, maar ze zien ook dat de rentes op de kapitaalmarkt sterk zijn gestegen en dat dat verder kan oplopen als zij hun korte rente in rap tempo opschroeven. Om die reden heeft de ECB het TPI-systeem ontwikkeld. Hiermee stelt zij zichzelf in staat om leningen op te kopen uit de markt als de rentes in de markt te veel en te snel stijgen. Om zo economieën te beschermen. Je kunt het vergelijken met het opkopen van melk door de EU om de markt tegen een te grote prijsval van zuivel te beschermen.
‘Ik verwacht dat de ECB haar eigen rentes voorzichtig iets verhoogt in de komende weken en daarbij de rente op de kapitaalmarkt sterk in de gaten houdt. Indien ze dit nodig acht, kopen ze leningen op om zo die kapitaalmarktrente te drukken en hopelijk ook de inflatie. Maar de inflatie blijft voor langere tijd hoger dan wij jarenlang gewend waren. Naast de ‘angst’ van de ECB om harder in te grijpen, komt dit doordat de arbeidsmarkt krap is en blijft. En omdat Europa – onder druk van het klimaatdossier – fossiele brandstoffen duurder maakt, maar de alternatieven uit wind en zon dit nog onvoldoende kunnen compenseren.’
‘Leningen hebben een einddatum, pas daar voor op’
Mocht de rente op de kapitaalmarkt weer duidelijk dalen, dan is langer vastzetten wellicht aantrekkelijk. Financieel experts Dick Bijlsma en Johannes Wassenaar van Ynsigt waarschuwen daarbij voor een belangrijk relatief nieuw fenomeen: banken werken tegenwoordig met korte looptijden bij nieuwe leningen. Dat varieert van vijf tot tien jaar. Dit betekent dat de lening dan al na vjif jaar moet worden geherfinancierd. Het herfinancieringsrisico, oftewel: wil een bank de lening überhaupt wel verlengen, is hierdoor fors toegenomen. ‘Als jij bijvoorbeeld een jaar voor het aflopen van die lening denkt de rente opnieuw voor 10 jaar vast te kunnen zetten, kom je meestal bedrogen uit. Die lening moet eerst opnieuw worden beoordeeld. De kans is groot dat je in tijden als deze wordt geconfronteerd met hele andere leningsvoorwaarden zoals hogere rente- of aflossingscondities. In het uiterste geval moet de lening worden afgelost’, stelt Wassenaar. ‘Het is zaak dat je goed in kaart hebt welke leningen je hebt lopen en tot wanneer. Liefst ga je drie jaar voor het aflopen van een lening al met de bank in gesprek over verlenging en onder welke condities. Door die termijn houd je regie en speelruimte.’
Bijlsma vult aan: ‘Als je wacht tot het laatste moment en je hebt net een slecht jaar achter de rug, zal de bank veel moeilijker doen of in ieder geval een veel minder gunstig voorstel voorleggen. Tijdig anticiperen als ondernemer op welke leningen je hebt lopen en welke je moet verlengen, is echt onderbelicht op veel agrarische bedrijven.’
Jaap Bouma deelt die laatste opvatting en vult aan: ‘De historie leert dat na een periode van hyperinflatie, wat we nu meemaken, het altijd wel een paar jaar duurt voordat je weer stabiel terug bent op een niveau van rond de 2%.’
Banken voorzichtiger
Het is al genoemd: de kapitaalrente is sterk gestegen. Waar een ondernemer tot een jaar geleden met de bank over rentepercentages van rond de 1% sprak, ligt die nu al rond de 5%. Afhankelijk onder andere van de looptijd. Dat die rente op de kapitaalmarkt zo sterk gestegen is, komt doordat uitleners van geld proberen in te schatten wat de inflatie doet. ‘Verwachten zij dat die hoog blijft, dan rekenen ze ook een hogere rente. En dat is dus precies wat momenteel speelt’, licht Mujagić toe.
‘Een tweede oorzaak is dat de banken verwachten dat we door een recessie gaan en dat de risico’s voor hen daardoor, zeker op de korte termijn, groter zijn. En een derde reden is dat de toezichthouders vanuit de ECB veel strenger toekijken op de commerciële banken. Dat vertaalt zich onder andere in de verplichting aan banken om veel meer geld in kas te moeten houden. Dat geld kunnen ze niet uitlenen en dus niets op verdienen. Dat alles met elkaar verklaart de huidige situatie waarbij een ondernemer een veel hogere rente moet betalen voor een nieuwe lening dan vorig jaar het geval was.’
‘Waarschijnlijk zitten we al in een recessie’
Of deze situatie ook een voorbode is van een naderende recessie? Volgens Mujagić wel en is de kans reëel dat we in Europa al in een recessie zitten. ‘Als de krantenkoppen stellen dat we officieel in een recessie verkeren, weet je bijna zeker dat we er al weer uitkruipen. Dit soort nieuws hobbelt altijd achter de realiteit aan. Een recessie betekent niets anders dan dat wij met elkaar minder spenderen dan we een kwartaal eerder deden.’
Hij verwacht echter niet dat deze recessie ook resulteert in een hoge werkloosheid. ‘Het grote verschil nu met de afgelopen decennia, wanneer er recessies plaatsvonden, is dat de arbeidsbevolking niet meer groeit. De vergrijzing is niet langer iets wat nadert, maar waar we al volop mee te maken hebben. Arbeid blijft schaars en lonen zullen daardoor stevig blijven stijgen de komende jaren.’
Sneller aflossen
Mujagić noemt dit meteen als een punt waarop je kunt anticiperen als ondernemer: ‘Personeel krijgen wordt alleen maar lastiger, dus zorg dat je voorwaarden creëert om je goede mensen te behouden. En daarbij mag je ervan uitgaan dat de tijd van goedkoop lenen vooreerst voorbij is. Ik zou daarom als ondernemer scherp kijken naar de hoeveelheid vreemd vermogen dat ik in het bedrijf heb zitten. Dat maakt je kwetsbaarder bij hogere rentes. Sneller aflossen kan een goede strategie zijn.’
Jaap Bouma verwacht dat de kapitaalrente niet verder stijgt, maar komend jaar eerder licht daalt. ‘Alle extra kosten en risico’s van banken zijn er de laatste maande al in verdisconteerd. Inclusief de inschatting dat de ECB de kortlopende rente verder verhoogt. Als je nu een lening moet aangaan, zou ik niet snel kiezen voor vastzetten van 5 of 10 jaar. Ik acht de kans vrij reëel dat je over een jaar een beter voorstel krijgt.’
