Het toepassen van pensbuffers stabiliseert de penswerking en voorkomt schade door pensverzuring. Buffers kunnen het hele jaar voordeel bieden. Ze zorgen voor minder grote pH-schommelingen in de pens. Daardoor werken pensmicroben optimaal en produceren koeien beter, stellen deskundigen.
Pensverzuring is een groot probleem in de melkveehouderij. Verschillende onderzoeken tonen aan dat het bij circa 15% van de melkkoeien in Europa voorkomt, met uitschieters boven de 40%. Bij gezonde koeien varieert de pens-pH tussen 6 en 7, afhankelijk van voeropname, herkauwactiviteit en rantsoensamenstelling. Bij pensverzuring kan de pH dalen tot 5,5. Subklinische pensverzuring heet het wanneer de pens-pH gedurende meer uren per dag onder de 5,8 ligt. Deze verzuring, ook wel subacute pensverzuring of SARA (sub-acute ruminal acidosis) genoemd, is van tijdelijke aard, maar is wel het grootste probleem. Bij een pH onder 5,2 is sprake van acute en klinische pensverzuring. Dat laatste komt niet zo vaak voor en is meestal een gevolg van te veel krachtvoer in de pens. De schade van subklinische pensverzuring is groot. Schattingen lopen uiteen van € 200 tot € 400 per koe per jaar. Alle reden om pensverzuring voor te zijn.
Hoe ontstaat pensverzuring?
Pensverzuring ontstaat enerzijds door een toename van vluchtige vetzuren in de pens en anderzijds door een afname van sterke kationen (zoals in gras) ten opzichte van anionen in de pens. Belangrijke oorzaken zijn een disbalans in voeding en hittestress. Qua voeding spelen een niet constante voeropname over een etmaal en een te hoge opname van krachtvoer ten opzichte van ruwvoer een grote rol.
Ook onvoldoende structuur in het rantsoen, hittestress en gebrek aan beweging kunnen leiden tot pensverzuring. ‘Bij een plotselinge opname van een grote massa snel-fermenteerbare koolhydraten, ontstaat een overmaat aan vluchtige vetzuren in de pens’, weet Leen Vandaele, onderzoeksleider rundvee van het Instituut voor Landbouw, Visserij en Voedingsonderzoek (ILVO) in Belgë. ‘Er komen waterstof(H+)-ionen vrij, die de pens-pH verlagen en de microflora in de pens verstoren.’
‘Jaarrond een buffer voor probleemloze productie’
Melkveehouder Lammert Bakker in Gorredijk heeft al 20 jaar standaard een buffer in zijn melkveerantsoen. ‘Ik zie het als een verzekering voor een probleemloze melkproductie’, zegt Bakker.
Maatschap Bakker-Klompmaker in het Friese Gorredijk houdt 80 koeien en 40 stuks jongvee. De veestapel produceert 9.000 kilo melk met 3,65% eiwit en 4,45% vet. ‘Voor ons is het dagelijks verstrekken van een buffer aan onze melkkoeien een standaard gewoonte. We doen dat denk ik al wel 20 jaar’, vertelt Lammert Bakker. ‘En dat bevalt goed, want we voorkomen daarmee te allen tijde pensverzuring. En daarmee samenhangende problemen met productie, vetgehalte, gezondheid en vruchtbaarheid.’ Bakker gebruikt sinds een jaar MaxiBuff, een buffer van Speerstra, geleverd via fourage- en adviesbedrijf Weidse Blik. ‘Ik strooi de buffer dagelijks als topdressing over het basisrantsoen voor een goede penswerking. En dat zorgt voor een hoge voerefficiëntie en hoge melkproductie. Als onze koeien last hebben van hitte, verdubbel ik de buffergift door twee keer daags topdressing toe te passen. Zo bouw ik extra zekerheid in.’
Het basisrantsoen bij Bakker bevat graskuil, mais, bierbostel, geplette gerst en een mineralenmengsel. Aanvullend krijgen de koeien krachtvoer verstrekt in de melkstal. Voorheen gebruikte Bakker Acidbuf, een product gebaseerd op zeealgenkalk, en andere buffers zoals natriumbicarbonaat. Zijn ervaringen met MaxiBuff zijn goed. ‘En omdat het een hoge buffercapaciteit heeft, hebben we er minder van nodig. 150 gram MaxiBuff per koe per dag is net zo effectief als 250 gram natriumbicarbonaat per koe per dag. De kosten van MaxiBuff zijn 10 cent per koe per dag, dat is dus €16 per dag. Ik vind dat een hele lage premie voor extra veiligheid en constante melkproductie en gehaltes. Bij hittestress kost het € 32 per dag, maar ook dat is het wel waard, want klauw- of vruchtbaarheidsproblemen als gevolg van hittestress kosten veel meer geld.’
De zuurgraad in de pens bepaalt de activiteit van verschillende micro-organismen in de pens, want elke bacterie of ander micro-organisme gedijt het best bij een specifieke pH. ‘Als de pH daalt onder 6,3 dan gedijen fibrolytische micro-organismen bacteriën die ruwe celstof afbreken minder goed of sterven deze bacteriën zelfs af als de pH nog verder zakt. Dat verlaagt de celwandverteerbaarheid, waardoor vezels in de pens minder goed fermenteren met een lagere voerbenutting tot gevolg’, vertelt Hessel Reitsma van Speerstra Feed Ingrediënts. ‘De melkproductie gaat omlaag en het risico op problemen met gezondheid en vruchtbaarheid neemt toe.’
Inzet van pensbuffers
Als veehouders een goed rendement willen halen uit hun melkkoeien, moeten ze zorgen dat de pens van hun melkvee goed werkt. Daar hoort een zo stabiel mogelijke pens-pH (weinig pieken en dalen) bij, want dan gedijen pensmicroben het best. Buffers neutraliseren het zuur door waterstof weg te vangen. Een koe produceert in haar speeksel natriumbicarbonaat dat bufferend werkt. Veel herkauwen stimuleert deze productie. ‘Maar in rantsoenen waarin te weinig vezels aanwezig zijn of waarin vezels te snel verteren, schiet de buffering door de koe zelf tekort. Hetzelfde geldt voor rantsoenen die veel krachtvoerachtigen bevatten of veel zetmeel uit mais of bijproducten’, licht Reitsma toe. ‘In al die gevallen is een pensbuffer een meer dan nuttig hulpmiddel.’
Vandaele stelt dat de inzet van pensbuffers ook nuttig kan zijn bij een hoog aandeel snel verteerbare koolhydraten ten opzichte van structuur in een melkveerantsoen. ‘En ook bij hittestress, omdat een koe door verhoogde ademhaling meer bicarbonaat verliest’, vult de Vlaamse onderzoeksleider aan. ‘Een pensbuffer gebruiken is een soort verzekering voor de veehouder bij een hoog aandeel snel fermenteerbare koolhydraten of bijvoorbeeld bij rantsoenwijzigingen, zoals aanbreken van nieuwe snellere graskuilen.’ Maar de Belgische onderzoeker pleit er wel voor om eerst het rantsoen goed in balans te brengen qua
‘Zorg ook voor voldoende vers structuurrijk voer aan het voerhek’
structuur en de pensgezondheid te optimaliseren. En pas in tweede instantie te kijken naar toevoeging van extra pensbuffers. ‘Hierbij is ook zeker aandacht nodig voor voldoende beschikbaar ruwvoer. Zorg dat er altijd genoeg vers structuurrijk voer voor het voerhek ligt en zorg voor voldoende vreetplekken voor alle koeien. Zodat ook dieren die laag in rangorde staan voldoende ruwvoer kunnen opnemen om goed te herkauwen en de pens te bufferen.’
Werking van pensbuffers
Er bestaan verschillende pensbuffers: de veel verkochte enkelvoudige buffers (natriumbicarbonaat) en meervoudige buffers die verschillende bufferende en/of andere componenten bevatten. ‘De meervoudige buffers werken het beste, omdat die langer werken dan natriumbicarbonaat’, zegt Reitsma, die meer tekst en uitleg geeft over de bronnen van ingrediënten die in pensbuffers worden toegepast.
‘Het kan gaan om ingrediënten als verschillende magnesiumoxides, zoals in pHix-up, krijt uit zeekalk (85% calciumcarbonaat) of zeewierkalk. Krijt kan uit krijtmijnen of uit de zee worden gewonnen. Rondom IJsland zijn bijvoorbeeld hogere concentraties krijt opgelost in zeewater’, vertelt Reitsma. ‘Wij leveren MaxiBuff, geproduceerd door VDS Premix in België. Uit onderzoek door Nutricontrol in opdracht van ons blijkt dit product bij in vitro 5,5 pH titratie de hoogste buffercapaciteit en het meest complete bufferprofiel te realiseren.’ Reitsma licht toe dat calciumcarbonaat uit krijtbronnen die langzaam zijn ontstaan, de bron van MaxiBuff vormen. ‘Daardoor bevatten de coccolithioforen, ofwel de plaatjes van calciumcarbonaat die ooit zijn gevormd door eencellige algen, heel veel poriën. De porierijke structuur van dit krijt heeft daardoor een groter oppervlak om zuur te neutraliseren in vergelijking met zeewierkalk en natriumbicarbonaat met een dubbele buffercapaciteit van natriumbicarbonaat.’
